Azərbaycanın xarici siyasətində Heydər Əliyev dühası
Heydər Əliyevin xarici siyasəti Azərbaycanın müstəqilliyini qorumaq və beynəlxalq arenada güclü mövqe qazanmaq məqsədini daşıyırdı. O, balanslaşdırılmış diplomatiya ilə Qərb və Şərqlə strateji əlaqələr qurdu, Azərbaycanın enerji resurslarını qlobal bazarlara çıxararaq ölkəni mühüm oyunçuya çevirdi. “Əsrin Müqaviləsi” və Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru kəməri bu siyasətin ən böyük nailiyyətlərindəndir. Qarabağ münaqişəsinin beynəlxalq səviyyədə müzakirəyə çıxarılması və Türkiyə ilə güclü strateji tərəfdaşlıq Heydər Əliyevin diplomatik uğurlarından biridir. Onun uzaqgörən siyasəti Azərbaycanı həm regional, həm də qlobal səviyyədə etibarlı tərəfdaşa çevirdi.
“İNFONEWS” təqdim edir:
Azərbaycanın xarici siyasətində Heydər Əliyev dühası
Heydər Əliyev, Azərbaycanın siyasi tarixində önəmli yer tutan lider olaraq, milli dövlətçiliyimizin qorunub saxlanmasında və bərpa olunmasında özünəməxsus iz qoymuşdur. Onun xarici siyasət
strategiyası,dərin və uzaqgörən bir strateji xətt üzərində qurulmuşdu. Azərbaycanın beynəlxalq arenada möhkəmlənməsi, regional və qlobal əhəmiyyət qazanması baxımından bu strateji xətt çox
vacib idi. Heydər Əliyevin xarici siyasət sahəsindəki prinsipləri və fəaliyyəti nəticəsində Azərbaycanın müstəqilliyi güclənmiş, benəlxalq arenada balanslı və uzunmüdətli nüfuz sahibi olmuşdur.
Heydər Əliyev, Azərbaycanın müasir dövlətçiliyinin qurucusu və inkişaf etdiricisi olaraq, xarici siyasətdə müstəqilliyin, suverenliyin və milli maraqların qorunmasını prioritet etmişdir.1993-cü ildə
xalqın təkidli tələbi ilə hakimiyyətə qayıdan Heydər Əliyev, Azərbaycanın xarici siyasətini yenidən qurmağa və ölkənin strateji maraqlarını prioritetləşdirməyə başladı. O, əvvəlki hakimiyyətin xarici
siyasət sahəsində buraxdığı ciddi səhvləri düzəltməklə yanaşı, ölkə ətrafında yaranmış gərgin beynəlxalq vəziyyəti aradan qaldırmağa yönəlmiş addımlar atdı. Heydər Əliyev, Azərbaycanın milli
maraqlarını Qafqaz regionunun əsas dövlətləri və digər təsirli beynəlxalq güclərin maraqları ilə uyğunlaşdıran, balanslaşdırılmış bir siyasət yürütməyə başladı. Milli Məclisin sədri seçildiyi dönəmdə
Heydər Əliyev xarici siyasətin əsas prioritetlərini belə ifadə etmişdi: “Azərbaycanın müstəqilliyini möhkəmləndirən əsas amillərdən biri sağlam, düşünülmüş və uzaqgörən xarici siyasətdir. Belə bir
siyasət Azərbaycanın dünya dövlətləri arasında layiqli yerini təmin etməli, onun bütün ölkələrlə əlaqələrini inkişaf etdirməli və milli maraqlarını qorumalıdır.”
Heydər Əliyevin xarici siyasətində üç əsas prinsip diqqət mərkəzində idi:
Azərbaycanın xarici siyasəti tam müstəqillik üzərində qurulmuşdu. Heydər Əliyev ölkənin milli maraqlarını qorumaq və xarici təzyiqlərdən uzaq müstəqil qərarlar qəbul etmək üçün hər zaman
cəsarətli addımlar atmışdır. O, Azərbaycanın beynəlxalq hüquq normalarına uyğun şəkildə müstəqilliyini təmin etməyi əsas vəzifə hesab edirdi. Heydər Əliyev ölkəmizin ərazi bütövlüyünü
qorumaq və xarici təcavüzlərə qarşı mübarizə aparmaq üçün beynəlxalq təşkilatlarda fəal şəkildə iştirak etməyə və güclü tərəfdaşlıq əlaqələri qurmağa önəm verirdi. Xüsusilə, Azərbaycanın müstəqil
bir dövlət kimi qəbul edilməsi üçün beynəlxalq səviyyədə həyata keçirilən təşəbbüslər onun siyasətinin mühüm tərkib hissəsi idi. Heydər Əliyev qeyd edirdi: “Azərbaycanın müstəqilliyi bizim ən
böyük sərvətimizdir və onu qorumaq hər birimizin borcudur.”
Azərbaycanın həm Qərb, həm də Şərq dövlətləri ilə balanslı münasibətlər saxlaması Heydər Əliyevin xarici siyasətinin əhəmiyyətli hissəsi idi. Bu yanaşma sayəsində ölkə öz maraqlarını müxtəlif
beynəlxalq tərəfdaşlarla qoruyaraq, qlobal və regional arenada öz mövqeyini gücləndirmişdir. Heydər Əliyev Azərbaycanın Avropa İttifaqı ilə iqtisadi və siyasi münasibətlərini inkişaf etdirmək üçün strateji addımlar atmış, eyni zamanda Rusiya və İran kimi qonşu dövlətlərlə konstruktiv dialoq qurmuşdur. Bununla yanaşı, ABŞ və Türkiyə ilə strateji əməkdaşlıq əlaqələrini gücləndirmək üçün geniş diplomatik fəaliyyət həyata keçirmişdir. Belə bir siyasət Azərbaycanın qlobal səviyyədə nüfuzunun artmasına və iqtisadi inkişafına xidmət etmişdir. Heydər Əliyev bu balanslaşdırılmış yanaşmanı belə ifadə edirdi: “Azərbaycanın xarici siyasəti tərəfsizlik prinsipinə əsaslanır, amma bu tərəfsizlik milli maraqlarımızı qurban vermək demək deyil.”
Heydər Əliyev Azərbaycanın Cənubi Qafqaz regionunda lider dövlət kimi mövqeyini möhkəmləndirməyə çalışırdı. O, regionda sabitliyin təmin olunması, iqtisadi əməkdaşlığın inkişaf
etdirilməsi və dövlətlər arasında mehriban qonşuluq əlaqələrinin qurulmasına xüsusi diqqət yetirirdi. O, regional enerji layihələrinin həyata keçirilməsində Azərbaycanın əsas rolunu təmin etmişdir. Xüsusilə, Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru kəməri və Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəməri kimi layihələr Azərbaycanın regional liderliyini möhkəmləndirən əsas amillərdən olmuşdur. Bundan əlavə, Heydər Əliyev Cənubi Qafqazda sülh və sabitliyin qorunması üçün diplomatik səylər göstərmiş, münaqişələrin həllində vasitəçi rolunu oynayan təşəbbüslərə dəstək vermişdir. Bu yanaşma Azərbaycanın həm regionda, həm də beynəlxalq səviyyədə etibarlı tərəfdaş kimi tanınmasına səbəb olmuşdur. Heydər Əliyev vurğulayırdı: “Biz Cənubi Qafqazda sabitlik olmadan davamlı inkişaf əldə edə bilmərik, buna görə də sülh və əməkdaşlıq ən prioritet məsələlərdir.”
Heydər Əliyevin xarici siyasətdə əsas nailiyyətləri
Qarabağ münaqişəsi və diplomatik həll səyləri:
Heydər Əliyev Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həlli istiqamətində ciddi addımlar atmışdır. O, Ermənistanın işğalçılıq siyasətini beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırmaq üçün mühüm diplomatik
1. Müstəqillik və Suverenlik
2. Balanslaşdırılmış Diplomatiya
3. Liderlik və Əməkdaşlıq
kampaniyalar aparmışdır. Onun səyləri nəticəsində münaqişə beynəlxalq gündəmə gətirilmiş və ATƏT-in Minsk Qrupu vasitəsilə müzakirələr intensivləşdirilmişdir. Əliyev beynəlxalq təşkilatlarda
Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü müdafiə edərək deyirdi: “Qarabağ Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsidir və bu həqiqəti heç bir güc dəyişdirə bilməz.” O, həmçinin qaçqınların və məcburi
köçkünlərin vəziyyətinə diqqət çəkərək humanitar problemləri də beynəlxalq səviyyədə gündəmə gətirmişdir.
“Əsrin Müqaviləsi” və Enerji Diplomatiyası
1994-cü ildə imzalanmış “Əsrin Müqaviləsi” Azərbaycanın iqtisadi inkişafı və beynəlxalq enerji təhlükəsizliyində dönüş nöqtəsi oldu. Bu müqavilə vasitəsilə dünyanın ən iri enerji şirkətləri
Azərbaycanın neft-qaz yataqlarına sərmayə qoymağa başladı. Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) və BakıTbilisi-Ərzurum (BTE) kəmərləri isə regionu dünya enerji xəritəsində strateji mərkəzə çevirdi. Bu
layihələr Azərbaycanın iqtisadi suverenliyini gücləndirməkdən əlavə, regionda əməkdaşlığı stimullaşdıraraq siyasi sabitliyə töhfə verdi. Heydər Əliyev enerji siyasətini ölkənin gələcək inkişafı
üçün möhkəm təməl hesab edirdi.
Türkiyə ilə strateji Əlaqələr
Heydər Əliyevin Türkiyə ilə münasibətləri möhkəmləndirmək üçün atdığı addımlar iki ölkə arasında “bir millət, iki dövlət” prinsipi əsasında sıx əməkdaşlığın inkişafına səbəb oldu. Əliyevin təşəbbüsü ilə enerji layihələrində Türkiyə mühüm tərəfdaş oldu və hər iki dövlət regional siyasətdə birgə addımlar atmağa başladı. O deyirdi: “Azərbaycan və Türkiyə əlaqələri sarsılmaz dostluq və qardaşlıq nümunəsidir.” Bu münasibətlər həm də mədəniyyət və təhsil sahəsində genişləndirilərək xalqlar arasında əlaqələrin möhkəmlənməsinə səbəb olmuşdur.
Beynəlxalq Təşkilatlarla Əməkdaşlıq və İnteqrasiya Heydər Əliyev Azərbaycanın beynəlxalq təşkilatlarda fəallığını artırmaq üçün mühüm addımlar atmışdır. BMT-də Azərbaycanın iştirakı ilə keçirilən müzakirələrdə ölkənin milli maraqlarının qorunmasını təmin edən siyasi strategiyalar həyata keçirilmişdir. ATƏT, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı və GUAM kimi təşkilatlarda Azərbaycanın rolu artırılmışdır. Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan 1996-cı ildə İslam Konfransı Təşkilatına (indiki İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı) üzv olmuş və müsəlman dünyasında öz nüfuzunu genişləndirmişdir.
Regional və beynəlxalq sülhə töhfə
Heydər Əliyevin xarici siyasəti yalnız Azərbaycanın maraqlarını müdafiə etməklə məhdudlaşmamış, həm də regional sabitlik və təhlükəsizliyə töhfə vermişdir. Onun təşəbbüsü ilə Cənubi Qafqazda
əməkdaşlıq və iqtisadi tərəfdaşlıq məsələləri beynəlxalq gündəmə gətirilmişdir. Əliyev hesab edirdi ki, münaqişələrin həlli və əməkdaşlıq vasitəsilə regionda inkişafı təmin etmək mümkündür.
Heydər Əliyevin xarici siyasət uğurları Azərbaycanın beynəlxalq arenada tanınmasına və strateji mövqeyinin gücləndirilməsinə əhəmiyyətli təsir göstərmişdir. Bu siyasət onun rəhbərliyi ilə ölkənin
müstəqilliyinin qorunub saxlanılmasında mühüm rol oynamışdır.
Yekunda qeyd edək ki, Heydər Əliyevin xarici siyasəti Azərbaycanın müstəqilliyini qorumaq və gücləndirmək missiyasını uğurla yerinə yetirmişdir. Onun strateji baxışları, diplomatik məharəti və uzaqgörən liderliyi sayəsində Azərbaycan regionda və dünyada etibarlı tərəfdaş, güclü və nüfuzlu dövlət kimi tanınmışdır. Qarabağ münaqişəsinin beynəlxalq gündəmə gətirilməsi, “Əsrin Müqaviləsi” ilə Azərbaycanın enerji xəritəsində mərkəzi mövqeyə yüksəlməsi, Türkiyə ilə qardaşlıq əlaqələrinin möhkəmləndirilməsi və beynəlxalq təşkilatlarda fəallığın artırılması onun siyasi irsinin ən mühüm nümunələridir.
Heydər Əliyev yalnız dövrünün lideri deyil, həm də gələcək nəsillər üçün örnək olan dövlət xadimi kimi tarixə düşmüşdür. Onun uzaqgörən siyasəti Azərbaycanın müstəqillik yolunda əsas yol xəritəsi olmuş və ölkənin inkişafına möhkəm zəmin yaratmışdır. Bu gün Azərbaycanın dünya arenasında qazandığı uğurlar Heydər Əliyevin irsinin və liderlik fəlsəfəsinin sarsılmaz təməl üzərində qurulduğunu bir daha sübut edir.
Ləman MƏMMƏDOVA
Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti (UNEC)
Türk Dünyası İqtisat Fakultəsi, tələbə