AZƏRBAYCAN MƏKTƏBLƏRİNDƏ TULLANTILARIN İDARƏ EDİLMƏSİ – Səidə İSMAYILOVA

Azərbaycanın məktəblərində ətraf mühit məsələləri üzərində işləmək üçün müxtəlif proqramların mövcud olması vacibdir. Bu kimi dayanıqlı proqramlar Eko məktəblər hərəkatı, şagirdlərə tullantıların idarəedilməsi, təkrar emal, su və enerji resurslarının qorunması haqqında bilik və bacarıqların aşılanmasına yönəlməlidir.

Müxtəlif ölkələrdə eko məktəblərin fəaliyyəti ilə bağlı bir neçə uğurlu keyz var. Məsələn, Finlandiyada eko məktəblər tullantıların azaldılması və təkrar emalı sahəsində böyük irəliləyişlər əldə etmişdir. Bu məktəblərdə şagirdlərə tullantıların düzgün ayrılması və emalı prosesi öyrədilir. Şagirdlər hətta məktəb ərazisində öz bağlarını yetişdirir, kompost hazırlayırlar.

Yaponiyada isə məktəblərdə ətraf mühit fənləri çox erkən yaşdan tədris olunur və bu, uşaqlarda ətraf mühitə qayğı hissini inkişaf etdirir. Şagirdlər enerji qənaətinin vacibliyini öyrənir və məktəblər xüsusi proqramlarla enerji səmərəliliyi üzərində işləyir.

İsveçrə məktəbləri də bu sahədə mükəmməl nümunələr təqdim edir. İsveçrədə məktəblərdə şagirdlər ətraf mühitin qorunması və tullantıların idarəedilməsi ilə bağlı dərslərdə fəal iştirak edirlər. Məktəblər şagirdlərə təkrar emal və kompost hazırlama qaydalarını öyrədir. İsveçrədə məktəblər, tullantıların azaldılması və enerji qənaəti ilə bağlı tədbirlər görərək, şagirdlərə bu sahədə praktiki biliklər verirlər.

“Eco-Schools” İsveçrədəki məktəblərə davamlı inkişaf üçün bir sıra tədbirlər həyata keçirmək imkanı verir. Bu proqram təhsil müəssisələrinin daha davamlı fəaliyyət göstərməsini təşviq etməklə yanaşı, gəncləri cəmiyyətə aktiv iştirak etməyə təşviq edir. Proqram çərçivəsində məktəblər bir və ya iki illik layihə üçün bir mövzu seçir və bu mövzuda müxtəlif təşəbbüslər həyata keçirir. “Eco-Schools” proqramında məktəblər davamlı qida, biomüxtəliflik, vətəndaşlıq, tullantıların idarə olunması, su və enerji kimi mövzular üzrə layihələr həyata keçirir

Qeyd olunanlardan irəli gələrək, Azərbaycan məktəblərində də tullantıların idarəedilməsi və iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün daha çox iş görülə bilər.

1. Ətraf Mühitə dair fənlərin işlənib hazırlanması: Məktəblərdə ətraf mühitə dair fənlərin sayını artırmaq və bu fənləri erkən yaşdan tədris etmək lazımdır.

2. Təkrar Emal Proqramları: Məktəblərdə tullantıların düzgün ayrılması və təkrar emalı üçün xüsusi proqramlar həyata keçirilməlidir. Bu, şagirdlərə tullantıların idarəedilməsi haqqında praktiki biliklər verəcəkdir.

3. Enerji və Su Qənaəti: Məktəblərdə enerji və su resurslarının səmərəli istifadəsi ilə bağlı tədbirlər görülməlidir. Bu, şagirdlərə resursların əhəmiyyətini və onların qənaət yollarını öyrədəcəkdir.

4. Eko Layihələr: Şagirdlərin iştirak edə biləcəyi eko layihələr və yarışmalar təşkil edilməlidir. Bu layihələrdə şagirdlər ətraf mühitin qorunması üçün öz töhfələrini verə bilərlər.

5. Müəllimlər və valideynlər üçün yaşıl təlimlər: Müəllimlər və valideynlər üçün xüsusi təlimlər keçirilməli və onlara ətraf mühitə dair tədris metodları öyrədilməlidir. Biliklərin valideynlər tərəfindən ev mühitində şagirdlərə aşılanması və biliklərin tətbiqi çox mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Ümumilikdə, məktəblərdə maarifləndirmə tədbirlərinin və yaşıl savadlılığın artırılması vacibdir. Şagirdlərə ətraf mühitin qorunması və tullantıların idarəedilməsi ilə bağlı biliklər verilməsi, onların ekoloji məsələlərə həssaslığını artıracaqdır. Bu məqsədlə məktəblərdə seminarlar, tədbirlər və sərgilər təşkil olunmalıdır.

Ən sadə bir misal çəkmək istərdim. Şagirdlərə qida tullantılarının kompostlaşdırılması öyrədilməlidir. Bu prosesin əsas mərhələləri aşağıdakılardır:

Şagirdlər məktəbdə və evdə yaranan qida tullantılarını ayrı bir konteynerdə toplamalıdırlar. Toplanmış qida tullantıları məktəb ərazisində xüsusi ayrılmış yerdə kompost yığınına əlavə olunmalıdır. Kompost yığınına mütəmadi olaraq nəzarət edilməli, lazım gəldikdə nəmlik və hava təchizatı təmin olunmalıdır. Hazır kompost məktəbin bağlarında və ya digər əkin sahələrində istifadə edilə bilər.

İctimai Kampaniyaların Artırılması və-“Dövlət-Məktəb-Biznes” Əməkdaşlığı nə dərəcədə vacibdir?

Məktəblərin tullantıların idarəedilməsi və iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə daha effektiv olması üçün ictimai kampaniyaların artırılması və müxtəlif tərəfdaşlarla əməkdaşlıq vacibdir. Dövlət qurumları və bizneslər məktəblərə dəstək verə bilər, maliyyə və maddi resurslarla təmin edə bilər. Bu əməkdaşlıqlar şagirdlərə daha geniş imkanlar yaradacaq və onlara ekoloji məsuliyyət hissini artıracaqdır.

Nəticə olaraq, Azərbaycan məktəbləri tullantıların idarəedilməsi və iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə vacib bir rol oynaya bilər. Bu proseslərə uşaqları erkən yaşdan cəlb etmək və onlara bu vacib məsələlər haqqında biliklər vermək, gələcək nəsillərin daha məlumatlı və məsuliyyətli olmasına kömək edəcəkdir.

Unutmayaq ki, iqlim tərbiyəsi evdən başlayır.  Evimizi qoruyaq, çünki dünya bizim evimizdir.

11 nömrəli Nizami Gəncəvi adına tam orta məktəbin direktoru